22, ఆగస్టు 2017, మంగళవారం

నాదవిహారి ఘంటసాల గళంలో నాగగాంధారి

ఘంటసాల మాస్టారు కర్ణాటక సంగీతంలోనేకాక పలు హిందుస్తానీ రాగాలలో బాణీలు కట్టారు, పాడారు. వారికి బడే గులామ్‌ ఆలీఖాన్‌ సాహచర్యంతో హిందుస్తానీ సంగీతపద్ధతితో కూడ పరిచయం ఏర్పడి ఉభయ సంగీత వైదుష్యంతో తన ప్రతిభను మేళవించి ఎన్నో శాస్త్రీయమైన రాగాలను అనువర్తించి లలితసంగీతచక్రవర్తిగా కీర్తిభాజనులైనారు. గతంలో ఘంటసాల రాగశాలలో శుద్ధమధ్యమరాగాలైన చారుకేశి, నాటకప్రియ, ప్రతిమధ్యమరాగాలైన పంతువరాళి (కామవర్ధని), షణ్ముఖప్రియ, సింహేంద్రమధ్యమం వంటి జనక రాగాలు కాక పలుజన్యరాగాలైన ఆరభి-సామ-శుద్ధసావేరి, గంభీరనాట, విజయానంద చంద్రిక, హంసానంది, హిందోళాది కర్ణాటకసంగీత పద్ధతికి చెందిన రాగాలు, దేశ్, పటదీప్, ఫరజు, బేహాగ్, రాగేశ్రీ, సారంగ, హమీర్ కళ్యాణి (కేదార్), హేమంత్ మొదలయిన హిందూస్థాని పద్ధతికి చెందిన రాగాల ఆధారంగా అయా రాగాలలో ఘంటసాల మాస్టారు ఆలపించిన మధుర గీతాలు, శ్లోకాల నేపథ్యంలో గుప్తముగానున్న సప్త స్వరాల పునాదిని తెలుసుకున్నాం. వాటిని మనకు అందించిన చంద్రమౌళి గారికి ధన్యవాదములు. ఈ రోజు ఒక అపురూపమైన, అరుదైన రాగంలో మాస్టారు గమకించిన పాటను ఆ రాగస్వరూపాన్ని తెలుసుకుందాం. మరి మన రాగశాలలోకి అడుగుపెడదామా.
పశువులనైనా - పామరులనైనా, పసివాళ్ళనైనా - పండితులనైనా పరశింపజేసేది గానం. అది ఎలాంటి గానం? గాయనలక్షణాలు? కంఠమాధుర్యమా, త్రిస్థాయిసంచార సౌలభ్యమా? అక్షర స్పష్టోచ్ఛారణమా? పదనియుక్త భావస్పందనమా, ఇవన్నిటినీ మించి మనోహృదయాలను హరించే తనదైన అవర్ణనీయమైన ప్రావీణ్యమా? లేదా సద్యఃపరనిర్వృతియను రసానంద తన్మయత్వమునొసగు ఒక దైవికాంశమా? ఊహించలేముగాని, తను, తనువును వీడి నాలుగు దశాబ్దాలైనా, తన నాదశరీరంతో నేటికీ రసికుల రసనలపై రాజిల్లు మన పాటల దేవుడే ఆ లక్షణాలకు నిర్వచనం.

సాటిలేని శాస్త్రీయ సంగీతమార్గమున సాగే సామర్థ్యమున్ననూ, బ్రతుకు తెరువు తన విజ్ఞతను వెండితరవెనుక పండించుకొమ్మన్నది. ఒక పాటను గంటన్నరపాటు గాత్రకచేరిలో విస్తరించి నాదరసాలను, స్వరభోజనమును, వేయి విస్తళ్ళలో భూజనులకు వడ్డించగలిగే గాయకుని ప్రతిభ, రెండు మూడు నిమిషాల పాటల పళ్ళెములకు (గ్రామఫోను రికార్డులకు) పరిమితము గావలసి వచ్చింది. ఐననేమి? ప్రతిభావిష్కరణకు ఒక్క గంటో, గడియో కావలెనా? నిమిషంలో నాదనాకలోకమే ముంగిట నిలిచినట్లు, ఒక అపురూపమైన రాగగంగాప్రవాహన్ని తన గళమనే జటలో నిలుపుకొని చూపిన గానగంగాధరుడు ఆయన.

స్వరమాధుర్యమో, కంఠమాధుర్యమో, మనకు ఇష్టమైన గాయకుడు పాడినందుకో కొన్ని రాగాలు లేక కొన్ని పాటలు మన చిన్నతనంలోనే మనసులో ఝంకృతిస్తూ ఉండిపోతాయి. మరుగునబడ్డ మాణిక్యంలా, ఏదో వెదుకుతున్నప్పుడు మరేదో ప్రత్యక్షమైనట్టు ఒక సినిమాపాటలోని మధ్యన తళుక్కుమని నాగగాంధారి చెవులకెక్కింది ఒక అపూర్వ అనుభవం. నాగస్వర కచేరీలలో తప్పక వినబడే రాగం నాగగాంధారి. ఈ రాగంలో ఘంటసాల గళంలో ఒక పాటొకటున్నది అనే గుర్తింపు మన రాగశాలను రంజింపజేసే అంశమేగదా!

మనం ప్రస్తావిస్తున్న ఆ నాటి (1958) పాట వెనుకటి కొన్ని విశేషాలేమనగా, ఇది ఘంటసాల పాడిన అన్నిపాటలకన్నా చిన్నపాట. పాట నిడివి ఒకటింపావు నిమిషం! పాడిన పద్ధతి స్వరగమక శోభితమైన శుద్ధ శాస్త్రీయం. రాగం: నాగగాంధారి, తాళం: ఆది, సాహిత్యం : దేవులపల్లి, సంగీతం: అశ్వత్థామ. చిత్రం : "కార్తవరాయని కథ". సాధారణమైన జానపద కథయైననూ, ఈ పాట అందులోని ఒక గీతమాల మబ్బుల మధ్య మెరిసే అసాధారణమైన మెరుపుతీగ. ఘంటసాల ఏకగళగీతాలు ఎల్లప్పూడూ ఒకటవ శ్రుతిలోనే ఊంటాయి (C) . కాని, ఈ పాటకు అయన అందుకొన్నది మూడవ శ్రుతి (F).

పాటకు చిత్రకథాసందర్భం, శివవరప్రసాదియైన కథానాయకుని ప్రవేశఘట్టం. కాబోయే ప్రియురాలైన పసిపాప పవళించుటకు పాడే ఒక పాట. దాని ప్రక్కనే కథానాయకుడు పెరిగి పెద్దవాడైనాడని సూచిస్తూ ఒక సాకీ. వెంటనే గజారోహియైన నాయకుడి ప్రవేశము. అప్పుడు ఖంగుమని వినిపిస్తుంది ఘంటసాల గళం.

లోకము గులాబి తోట
నీకై పరచెను ప్రాయపు బాట 

లోకము గులాబి తోట 
నీకై పరచెను ప్రాయపు బాట
లోకము గులాబి తోట

కొమ్మ కొమ్మ కో కో యని అంటె
గుండె గుండె ఆహాయని వింటె
చెంతచెంత ఒక చెలియే వుంటె
చెవిలో గుసగుసమంటె
 (ఘంటసాల గళంలో నాగగాంధారి - లోకము గులాబి తోట)
చిన్న పాటైననూ దేవులపల్లి అందించిన అందమైన సాహిత్యం మననీయమై, ప్రాయం పరచిన బాటలో లోకెమే గులాబి తోటలా అనిపించి, కొమ్మలు కో కో యని పిలుచునుగదా! చెంతనొక చెలి, చెవిలో గుసగుసమంటె, గుండే ఆహా అనకతప్పదు! పాటను వింటే మన గుండెలోనూ ఆహాలు ఆహ్లాదంగా వినిపించకపోవు. బాణీకట్టిన అశ్వత్థామ,పాటకుముందు వినబడే నేపథ్యవాద్యాల స్వరవిశేష గమకవిన్యాసంలోనే నాగగాంధారి రాగస్వరూపాన్నిమీగడగట్టి తన ప్రతిభను నిరూపించుకొన్నారు. పంచమమునుండి అవరోహణ-ఆరోహణ, దాటు వరసల చతుస్వర గమకాలు ఎదుగుతూ పై షడ్జముజేరి, రాబోవు పాటకు ఆధార శ్రుతిని నిర్ణయించినట్టున్నది ఆ కూర్పు. సూక్ష్మంగా గమనిస్తే, ఈ విన్యాసం ఒక పిల్లవాడు ఎలా క్రమంగా పెరిగి, ఏనుగు మీద కూర్చొన్నంత ఎత్తుకు ఎదిగిపోయాడో అనే సంగతిని చిత్రకథలో ధ్వనింపజేస్తున్నది.  

దపమ పదని రినిదప దనిసరి గసనిద నిసరిగ మరిసని దపమ పాదాసా (వాద్యసంగీతోపక్రమము)
లో కము   గు లా.....బి      తో.ట ..ఆ..
సా.రిమ     పాసనిసాని       దపాపా..


నఠభైరవి జన్యమైన నాగగాంధారి మూర్ఛన : సరిమగమపదనిస - సనిదపమగరిస. "సంపూర్ణా నాగ గాంధారీ ఆరొహేచ గ వర్జితా’ అని వేంకటమఖి రాగలక్షణమును నిర్వచించినా. ’సరిగమప’ వాడక, సరిమగరి, సరిమప, సరిగరిమప లాంటి వరసలు వస్తాయి. ఈ రాగంలో ప్రఖ్యాతిగాంచిన ఏకమాత్ర కృతి, ముత్తుస్వామి దీక్షితుల ’సరసిజనాభ సోదరి’ కీర్తన. ’సరిమపమగ (సరసిజ) పాప (నాభ) అంటూ నాగగాంధారి స్వరాలపై సాగుతుంది ఆ కీర్తన. ఈ పాట, లోకము గులాబి తోట.. సారిమ పసాని దపపా ...పమగరిసా అంటూ అవే స్వరాల నూతనమైన కూర్పుతో ఘంటసాల పాట మొదలౌతుంది. గులాబి, తోట, బాట అన్న పదములు పలికినప్పుడు మంచి సంగతులూ మనకి వినిపిస్తాయి.

పల్లవి కొనసాగిస్తూ,  
 నీ ..  కై       పరచెను ప్రాయపు  బా...       టా...          ఆ........................................  || లో||
పదాపమ   గమప  పనిసరి    గరిరిస  సరిసని  సా నిరి సరి ని దని పా 
(ప్రాయపు) బా....టా అన్నచోట వాడిన స్వరాలు, గమకమధురిమల గుత్తులు. ఈ పాటకు పల్లవియొక్క ఉత్తరభాగమే అనుపల్లవి అనుకోవాలి. ఇక చరణానికొస్తే, నాగగాంధారి రాగములోని ఏకీర్తనలోనూ లేని అపురూపమూ క్లిష్టమూ ఐన సంగతులను గమకించారు మాస్టారు.
కొమ్మ కొమ్మ కో కో యని అంటె
పాద  సాస   సరి సరి రిస  రిమాగ
కీర్తనలలో చరణము అనబడే పంక్తులు పంచమంతో మొదలై మధ్యస్థాయిలోనే ఉంటాయి. కాని, కోమ్మ కోమ్మ (పాద సాస) కోకోయని అంటె...ఇక్కడ మంద్ర స్థాయి స్వరములు లేనేలేక, మధ్యమ స్థాయిస్వరమైన పంచమాన్ని అండగా తాకి, తారస్థాయిలో గాంధార మధ్యమాలలో విహరిస్తుంది ఘంటసాల గళం. బారెడు వీణలోని త్రిస్థాయిస్వరాలన్నీ ఆయన అంగుళాల కంఠలో ఎలా చేరుకొన్నవో! ఇక్కడి చరణాల నాల్గుపంక్తులకు అశ్వత్థామ కట్టిన బాణి బహునూత్నమైన విన్యాసాల కూర్పు. నాలుగు పంక్తులూ నాలుగు వరుసలుగా, ప-ద-స-రి-మా-గా (కొమ్మ కొమ్మ), ని-ద-ని-స-ద-పా (గుండె గుండె), ని-ద-ని-ద-ప-స (చెంతచెంత), ప-మ-గ-గ-రి-స (చెవిలో) విన్యాసంజేసి కట్టినబాణికి జీవంపోసి, ఘంటసాల అప్పటి తన మధుర పటిష్టమైన గళంతో గమకాలతో ఈ పంక్తులను అలంకరించారు. "గుండె గుండె ఆహాయని వింటె" అన్నపుడు "ఆహా" అన్న పదానికి ఆయన గళం పలికిన ’దనిసరిగమగరిసనిదప..’ మొదలైన స్వరాలలో ’అపూర్వమైన అనుభూతి కలిగినది’ అనే భావాన్ని సూచించడానికి అన్యస్వరమైన చతుశ్రుతి దైవతము (ద2) తొంగిచూస్తుంది. ఈ పాటకు ప్రాథమిక స్వరాలను మాత్రెమే సూచిస్తున్నాను తప్ప ఆయన వాడిన గమకాలను స్వరములతో ఇక్కడ వ్రాయలేను. (ఎర్రటి అక్షరాలు స్వరముయొక్క తారస్థాయిని సూచిస్తున్నదని గమనింతురుగాక)

గుండె గుండె ఆహాయని వింటె
నీద2 నీనీ  ద2నిసరిసని ద2నిద1ప

చెంతచెంత ఒక చెలియే వుంటె
నీద నినినిని దని దనిసరిస నిదపా సా

చెవిలో    గుసగుస     మంటె
పపదాసాద పపమగ మపామా మగగరిరిస 
నాగగాంధారి, షాడవ సంపూర్ణ ఉత్తరాంగ ప్రధానమైన రాగము. అనగా రాగ విస్తరణ మరియు సంచారములన్ని ’పదనిస’ స్వరాలపైనే. ధైవత గాంధారాలు వాది సంవాది స్వరాలు. నాగగాంధారి రాగానికి దగ్గరగానున్న రాగాలు, జోన్పురి మరియు జింగ్లా. అన్నమయ్య కీర్తనలు ఈ రాగంలో పదిహేనుకు పైగా ఉన్నట్టు కనిపిస్తాయిగాని, నేనింకా వినలేదు. ఈ రాగంలో త్యాగరాజ దివ్యనామ సంకీర్తన, "ఓ రామ", ముత్తయ్య భాగవతార్‍కృతి "భజామ్యహం అవ్యయం పార్వతీశం", ఇలాంటివున్ననూ, దీక్షితుల రెండు కృతులే (సరసిజనాభ సోదరి, నాగగాంధారి రాగనుతే) ఈ రాగంలో ఎక్కువ ప్రచారంలో ఉన్నాయి.

సంగీత గ్రంథాలలో నాగగాంధారి మూర్ఛనలో తేడాలున్నాయి. ఈ రాగానికి మూలం 20వ మేళమైన నఠభైరవియైతె, ఇదే రాగాన్ని (ఇందున్న చతుశ్రుతి రిషభం, సాధారణ గాంధారం, శుద్ధ మధ్యమం, శుద్ధ దైవతం కైశికినిషాదం స్వరాలను మార్చకుండా), 22వ మేళమైన ఖరహహప్రియ మరియు 23వ మేళమైన గౌరీమనోహరి రాగలలో నిష్పన్నమైనదనియూ తార్కికంగా సాధించవచ్చు. నాగగాంధారి రాగానికి ఎన్నో రకములైన మూర్చనలను గ్రంథాలు చూపుతున్నాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవాటిని క్రింద గమనించగలరు.
nAgagAndhAri-22-N S R G M P D N/N D P M G R S N
nAgagAndhAri-20-S R G M P DD N/D P M G R S N
nAgagAndhAri-20-S R G M P D N/D P M G S
nAgagAndhAri-22-S R G M P D N/D P M G R S
nAgagAndhAri-20-S R M G M P D N S/S N D P M G R S
nAgagAndhAri-22-S R G M P D N/N D P M G R S
nAgagAndhAri-20-S R G M P D N/N D P M G R S N
nAgagAndhAri-23-S R M P D N S/S N D P M G R S
nAgagAndhAri-23-S R G R M P D N S/S N D P M G R G S

ముఖ్యముగా రెండు ప్రముఖ గ్రంథాలలో నిర్ణయించిన మూర్చనను గమనిస్తే, మొదటిది త్యాగరాజ సంప్రదాయానికి చెందినది (సరిగమపదని నిదపమగరిసని - సంగీత స్వరప్రస్థార సాగరము - నాథముని పండితులు ప్రచురణ 1909). దీనిని నిషాదాంత్యరాగమనీ కొన్నిచోట్ల పేర్కొన్నారు. అంతిమంగా ఇక్కడ నిర్ణయించుకొన్న మూర్చన, సరిమగమపదనిస సనిదపమగరిస (సంగీత సంప్రదాయ ప్రదర్శిని - ముత్తుస్వామిదీక్షితర్ ప్రచురణ 1910). వేంకటమఖి లక్షణించి ముత్తుస్వామి దీక్షితులు నియుక్తించిన మూర్చనే నేటికీ నాగగాంధారిగా ప్రాచుర్యంలో ఉన్నది. సలక్షణంగా ఆ రాగాన్ని సంగీతకళానిధి మహారాజపురం సంతానం గళంలో ఇక్కడ వినగలరు.
(నాగ గాంధారిరాగనుతే - దీక్షితర్ - మహారాజపురం సంతానం)
అందరికీ వినాయక చతుర్థి శుభాకాంక్షలు

4 కామెంట్‌లు:

  1. “అమర గాయక” ఘంటసాల వారి పై శ్రీ కాళ్ళూరి రామరాయ కవి (విశ్రాంత మండల విద్యాశాఖాధికారి) సీస మాలిక

    సీ. ఎవని గాత్రము చెవికేగ తెలుగు వారు
    సానంద పారవశ్యమ్ము నొంద్రు ?
    ఎవని గాత్రము నందు కృష్ణుడే యొదిగి గీ
    తను మరల భువికందగను జేసె ?
    ఎవని గాత్ర మహిమన్ యెల్లెడల జయంతి
    వర్ధంతులకు నుత్సవాలు జరుగు ?
    ఎవని గాత్రపు కల్మి ఎన్టియారేయ్నారు
    లిల చిత్ర సీమను యేలినారు ?
    ఎవని గాత్ర స్ఫూర్తి యేకలవ్యపు శిష్య
    కోటుల కీర్తికి బాట వేసె?
    ఎవని గాత్రము నందు నేస్థాయి నందైన
    పురుష స్వర మధురమ్మొక్క వోదు ?
    ఎవని గాత్రమ్మున నవరసాలత్యంత
    సొగసుగా నర్తించి శోభనొందె ?
    ఎవని గాత్రపు హేల దివిజేరునన్విని
    తుంబురు నారదుల్ తొట్రు పడరె ?
    ఎవని గాత్రమ్ముతో నెల్ల దైవంబులు
    పాడించుకొని ప్రీతి పరవశించె ?
    ఎవని గాత్ర రవమ్ము యెందరో కవుల
    రచనలకే యిల ప్రాణమూదె ?
    తే.గీ. వివిధ రాగాల వంటల విందు జేసి
    ధర జనాళికి రుచులెన్నొ ధారవోసి
    దివి జనావళి నలరింప దీప్తిజనిన
    ఆతడే! ఘంటసాల ! స్వరాలవాల !

    రిప్లయితొలగించండి
  2. వీరు శ్రీ కాళ్ళూరి రామారావు (రామరాయకవి) ఘంటసాల మాష్టారికి ఏకలవ్య శిష్యులు. వారికోసం ఏదైనా చేస్తారు. అనేక వందల ఘంసాల పాటల ప్రథమ బహుమతులు పొందారు. వయస్సు 68. మాష్టారుకు చెందిన అనేక అమూల్యమైన విషయాలు సేకరించారు.

    రిప్లయితొలగించండి
  3. కొత్త పాట (నాకు) మంచి రాగం లోది పరిచయం చేశారు. బ్రహ్మాండం గా పాడారు ఘంటసాల గారు.
    సవరణ. ఆఖరి యూట్యూబ్ లో పాడింది మహారాజపురం సంతానం గారు కాదు, వారి సంతానం, మహారాజపురం శ్రీనివాసన్ గారు :-)

    శ్రీనివాస్

    రిప్లయితొలగించండి

విన్నపము

ఘంటసాల మాస్టారి పాటలు, పద్యాలు, శ్లోకాల సాహిత్యాన్ని సేకరించి అభిమానులందరికి అందించాలనే చిన్న తాపత్రయం ఈ 'ఘంటసాల" బ్లాగు ఉద్దేశం. ఏవైనా పొరపాట్లు దొర్లి వుంటే ఆయా పోస్టుల దిగువన గాని, లేదా ఇ-లేఖ ద్వారా గాని తెలియజేయగలరు. నా ఇ-లేఖ చిరునామా: suryvulimiri@gmail.com

మాస్టారు పాడిన నేరు చిత్రాలు

చి-అంతస్తులు-1965 (4) చి-అంతా మనవాళ్ళే-1954 (1) చి-అందం కోసం పందెం-1971 (2) చి-అగ్గి బరాటా-1966 (1) చి-అత్తా ఒకింటి కోడలే-1958 (1) చి-అన్నపూర్ణ-1960 (1) చి-అప్పుచేసి పప్పుకూడు-1959 (5) చి-అమరశిల్పి జక్కన్న-1964 (2) చి-అమాయకుడు-1968 (1) చి-ఆడ పెత్తనం-1958 (2) చి-ఆత్మగౌరవం-1966 (1) చి-ఆనందనిలయం-1971 (1) చి-ఆప్తమిత్రులు-1963 (1) చి-ఆరాధన-1962 (2) చి-ఆస్తిపరులు-1966 (1) చి-ఇద్దరు పెళ్ళాలు-1954 (1) చి-ఇద్దరు మిత్రులు-1961 (3) చి-ఉమాచండీగౌరీశంకరుల కధ-1968 (1) చి-ఉమాసుందరి-1956 (3) చి-ఉయ్యాల జంపాల-1965 (1) చి-ఉషాపరిణయం-1961 (1) చి-ఋష్యశృంగ-1961 (1) చి-ఏకవీర-1969 (1) చి-కనకదుర్గ పూజా మహిమ-1960 (2) చి-కన్నకొడుకు-1973 (1) చి-కన్యాశుల్కం-1955 (2) చి-కలసివుంటే కలదుసుఖం-1961 (2) చి-కాంభోజరాజుకథ-1967 (1) చి-కాళహస్తి మహత్మ్యం-1954 (10) చి-కీలుగుఱ్ఱం-1949 (4) చి-కుంకుమ రేఖ-1960 (1) చి-కులగౌరవం-1972 (1) చి-కృష్ణ లీలలు-1959 (3) చి-కృష్ణప్రేమ-1961 (3) చి-కొడుకు కోడలు-1972 (1) చి-గాలిమేడలు-1962 (2) చి-గుండమ్మకథ-1962 (1) చి-గుడిగంటలు-1964 (1) చి-గుణసుందరి కథ-1949 (1) చి-గులేబకావళి కథ-1962 (4) చి-గృహప్రవేశము-1946 (1) చి-గృహలక్ష్మి-1967 (3) చి-చండీరాణి-1953 (1) చి-చంద్రహారం-1954 (3) చి-చంద్రహాస-1965 (1) చి-చరణదాసి-1956 (2) చి-చింతామణి-1956 (1) చి-చిట్టి తమ్ముడు-1962 (1) చి-చిలకా-గోరింక-1966 (1) చి-చివరకు మిగిలేది!-1960 (1) చి-చెంచు లక్ష్మి-1958 (1) చి-జగదేకవీరుని కథ-1961 (3) చి-జయం మనదే-1956 (1) చి-జయభేరి-1959 (3) చి-జయసింహ-1955 (3) చి-జరిగిన కథ-1969 (1) చి-జీవన తరంగాలు-1973 (1) చి-జైజవాన్‌-1970 (1) చి-టైగర్ రాముడు-1962 (1) చి-డా.ఆనంద్-1966 (1) చి-డా.చక్రవర్తి-1964 (1) చి-తెనాలి రామకృష్ణ-1956 (5) చి-తేనె మనసులు-1965 (1) చి-తోడికోడళ్ళు-1957 (1) చి-తోడికోడళ్ళు-1977 (1) చి-దీపావళి-1960 (2) చి-దేవకన్య-1968 (1) చి-దేవత-1965 (1) చి-దేవదాసు-1953 (1) చి-దేవాంతకుడు-1960 (1) చి-దేశద్రోహులు-1964 (1) చి-దొరికితే దొంగలు (1) చి-ద్రోహి-1948 (1) చి-ధర్మదాత-1970 (1) చి-ధర్మాంగద-1949 (1) చి-నమ్మినబంటు-1960 (1) చి-నర్తనశాల-1963 (2) చి-నలదమయంతి-1957 (1) చి-నవగ్రహపూజా మహిమ-1964 (1) చి-నాదీ ఆడజన్మే-1965 (1) చి-నిరుపేదలు-1954 (1) చి-నిర్దోషి-1951 (1) చి-నిర్దోషి-1967 (1) చి-పరమానందయ్య శిష్యుల కథ-1966 (2) చి-పరోపకారం-1953 (2) చి-పల్నాటి యుద్ధం-1947 (3) చి-పల్నాటి యుద్ధం-1966 (1) చి-పల్లెటూరి పిల్ల-1950 (1) చి-పల్లెటూరు-1952 (4) చి-పవిత్ర బంధం-1971 (1) చి-పవిత్ర హృదయాలు-1971 (1) చి-పసుపు కుంకుమ-1955 (1) చి-పాండవ వనవాసం-1965 (5) చి-పాండురంగ మహత్మ్యం-1957 (1) చి-పాతాళ భైరవి-1951 (1) చి-పిచ్చి పుల్లయ్య-1953 (1) చి-పిడుగు రాముడు-1966 (1) చి-పూజాఫలం-1964 (1) చి-పెండ్లి పిలుపు-1961 (1) చి-పెద్ద మనుషులు-1954 (2) చి-పెళ్ళి కాని పిల్లలు-1961 (2) చి-పెళ్ళి చేసి చూడు-1952 (3) చి-పెళ్ళి సందడి-1959 (1) చి-పెళ్ళినాటి ప్రమాణాలు-1958 (3) చి-పేదరాశి పెద్దమ్మ కథ-1968 (2) చి-పొట్టి ప్లీడరు-1966 (1) చి-ప్రపంచం-1950 (1) చి-ప్రమీలార్జునీయం-1965 (2) చి-ప్రియురాలు-1952 (1) చి-ప్రేమ నగర్-1971 (1) చి-ప్రేమ-1952 (1) చి-బంగారు గాజులు-1968 (1) చి-బండ రాముడు-1959 (1) చి-బందిపోటు-1963 (1) చి-బడి పంతులు-1972 (1) చి-బభ్రువాహన-1964 (3) చి-బలే బావ-1957 (1) చి-బాల భారతం-1972 (1) చి-బాలనాగమ్మ-1959 (4) చి-బాలభారతం-1972 (1) చి-బాలరాజు కథ-1970 (1) చి-బాలరాజు-1948 (2) చి-బాలసన్యాసమ్మ కథ-1956 (1) చి-బావమరదళ్ళు-1961 (1) చి-బికారి రాముడు-1961 (1) చి-బొబ్బిలి యుద్ధం-1964 (1) చి-బ్రతుకుతెరువు-1953 (1) చి-భక్త అంబరీష-1959 (2) చి-భక్త జయదేవ-1961 (1) చి-భక్త తుకారాం-1973 (3) చి-భక్త రఘునాథ్-1960 (2) చి-భక్త రామదాసు-1964 (1) చి-భక్త శబరి-1960 (1) చి-భట్టి విక్రమార్క-1960 (1) చి-భలే అమ్మాయిలు-1957 (1) చి-భాగ్యదేవత-1959 (1) చి-భాగ్యరేఖ-1957 (1) చి-భామా విజయం-1967 (2) చి-భీమాంజనేయ యుద్ధం-1966 (4) చి-భీష్మ-1962 (5) చి-భూకైలాస్-1958 (4) చి-భూలోకంలో యమలోకం-1966 (1) చి-మంచి మనసుకు మంచి రోజులు-1958 (1) చి-మంచి మనసులు-19 (1) చి-మంచిరోజులు వచ్చాయి-1972 (1) చి-మనదేశం-1949 (3) చి-మనసు మమత (1) చి-మనుషులు-మమతలు-1965 (1) చి-మరపురాని కథ-1967 (2) చి-మర్మయోగి-1964 (1) చి-మల్లీశ్వరి-1951 (3) చి-మహాకవి కాళిదాదు-1960 (2) చి-మహామంత్రి తిమ్మరుసు-1962 (3) చి-మాయాబజార్-1957 (3) చి-మూగ మనసులు-1964 (2) చి-మోహినీ భస్మాసుర-1966 (1) చి-యశొద కృష్ణ-1975 (1) చి-యోగి వేమన-1947 (1) చి-రంగుల రాట్నం-1967 (1) చి-రక్త సిందూరం-1967 (1) చి-రక్షరేఖ-1949 (1) చి-రణభేరి-1968 (2) చి-రహస్యం-1967 (2) చి-రాజ మకుటం-1960 (1) చి-రాజకోట రహస్యం-1971 (2) చి-రాజు పేద-1954 (2) చి-రాము-1968 (2) చి-రుణానుబంధం-1960 (1) చి-రేణుకాదేవి మహాత్మ్యం-1960 (1) చి-రోజులు మారాయి-1955 (1) చి-లక్ష్మమ్మ-1950 (2) చి-లక్ష్మీ కటాక్షం-1970 (2) చి-లవకుశ-1963 (1) చి-వదినగారి గాజులు-1955 (1) చి-వరుడు కావాలి-1957 (1) చి-వాగ్దానం-1961 (3) చి-వారసత్వం-1964 (2) చి-వాల్మీకి-1963 (1) చి-విచిత్ర కుటుంబం-1969 (2) చి-విజయం మనదే-1970 (1) చి-వినాయక చవితి-1957 (5) చి-విమల-1960 (2) చి-విష్ణుమాయ-1963 (1) చి-వీర కంకణం-1957 (2) చి-వీరాంజనేయ-1968 (2) చి-వెలుగు నీడలు-1961 (2) చి-వెలుగునీదలు-1961 (1) చి-శకుంతల-1966 (1) చి-శభాష్ పాపన్న-1972 (1) చి-శభాష్ రాజా-1961 (1) చి-శభాష్ రాముడు-1959 (1) చి-శాంతి నివాసం-1960 (1) చి-శోభ-1958 (1) చి-శ్రీ గౌరీ మహత్మ్యం-1956 (4) చి-శ్రీ వేంకటేశ్వర వైభవం-1971 (1) చి-శ్రీ సత్యనారాయణ మహత్యం-1964 (2) చి-శ్రీ సింహాచలక్షేత్ర మహిమ-1965 (1) చి-శ్రీకాకుళ ఆంధ్ర మహావిష్ణువు కథ-1966 (1) చి-శ్రీకాకుళ ఆంధ్రమహావిష్ణువు కథ-1966 (1) చి-శ్రీకృష్ణ కుచేల-1961 (2) చి-శ్రీకృష్ణ తులాభారం-1966 (1) చి-శ్రీకృష్ణ పాండవీయం-1966 (3) చి-శ్రీకృష్ణ విజయం-1971 (1) చి-శ్రీకృష్ణమాయ-1958 (2) చి-శ్రీకృష్ణార్జున యుద్ధం-1963 (1) చి-శ్రీవేంకటేశ్వర మహత్మ్యం-1960 (1) చి-శ్రీవేంకటేశ్వర వైభవం-1971 (2) చి-షావుకారు-1950 (2) చి-సంతానం-1955 (5) చి-సంపూర్ణ రామాయణం-1972 (4) చి-సంసారం-1950 (3) చి-సతీ అనసూయ-1957 (2) చి-సతీ సక్కుబాయి-1965 (3) చి-సతీ సులోచన-1961 (2) చి-సత్య హరిశ్చంద్ర-1965 (2) చి-సప్తస్వరాలు-1969 (1) చి-సారంగధర-1957 (2) చి-సీతారామ కల్యాణం-1961 (2) చి-సుమంగళి-1965 (1) చి-స్వప్న సుందరి-1950 (3) చి-స్వర్గసీమ-1945 (1) చి-స్వర్ణ మంజరి-1962 (1) చి-హంతకులొస్తున్నారు జాగ్రత్త-1966 (1) చి-హరిశ్చంద్ర-1956 (2)

సహగాయనీ గాయకులు

గా-ఎ.పి.కోమల తో (3) గా-ఎం.వి.రాజమ్మ తో (1) గా-ఎస్.జానకి తో (5) గా-గానసరస్వతి తో (1) గా-గోపాలరత్నం తో (1) గా-ఘంటసాల (79) గా-ఘంటసాల-పి.సుశీల (3) గా-ఘంటసాల-బృందం (5) గా-జమునారాణి తో (2) గా-జి.వరలక్ష్మి తో (1) గా-జిక్కి తో (1) గా-జిక్కీ తో (4) గా-జిక్కీ-బాలసరస్వతి తో (1) గా-జిక్కీతో (5) గా-పలువురి తో (1) గా-పి.కన్నాంబ తో (1) గా-పి.బి.శ్రీనివాస్ తో (3) గా-పి.భానుమతి తో (11) గా-పి.లీల తో (21) గా-పి.సుశీల తో (49) గా-పి.సుశీల-బృందంతో (2) గా-పిఠాపురం తో (1) గా-బాలసరస్వతి తో (3) గా-బృందం తో (35) గా-బృందంతో (2) గా-బెంగుళూరు లత తో (1) గా-బెజవాడ రాజరత్నం తో (2) గా-భానుమతి-పిఠాపురం తో (1) గా-మాధవపెద్ది (5) గా-రాధాజయలక్ష్మి తో (2) గా-రేణుక తో (1) గా-లతా మంగేష్కర్ తో (1) గా-వి.జె.వర్మతో (1) గా-వి.సరళ తో (2) గా-శరావతి తో (1) గా-శోభారాణితో (2) గా-శ్రీదేవి తో (1) గా-సరోజిని తో (1) గా-సి.కృష్ణవేణి తో (2) గా-సుందరమ్మ తో (1) గా-సుశీల-బృందం తో (1)

మాస్టారి పాటల సంగీత దర్శకులు

స-విజయభాస్కర్ (1) సం -A.M.రాజా (1) సం- ఘంటసాల (1) సం-అద్దేపల్లి (1) సం-అశ్వత్థామ (4) సం-అశ్వద్ధామ (1) సం-ఆదినారాయణ రావు (5) సం-ఆదినారాయణరావు (2) సం-ఆర్.గోవర్ధనం (2) సం-ఆర్.సుదర్శనం (2) సం-ఆర్.సుదర్శనం-ఆర్.గోవర్ధనం (1) సం-ఎం.రంగారావు (1) సం-ఎల్.మల్లేశ్వరరావు (3) సం-ఎస్.పి.కోదండపాణి (12) సం-ఓగిరాల (1) సం-ఓగిరాల-అద్దేపల్లి (2) సం-ఓగిరాల-టి.వి.రాజు (4) సం-కె.ప్రసాదరావు (1) సం-కె.వి. మహదేవన్ (2) సం-కె.వి.మహదేవన్ (15) సం-గాలి పెంచల (6) సం-ఘంటసాల (79) సం-జె.వి.రాఘవులు (1) సం-జోసెఫ్-విజయాకృష్ణమూర్తి (2) సం-జోసెఫ్.వి.కృష్ణమూర్తి (1) సం-టి.ఆర్.పాప (1) సం-టి.ఎం.ఇబ్రహీం (1) సం-టి.చలపతిరావు (9) సం-టి.జి.లింగప్ప (3) సం-టి.వి.రాజు (31) సం-నాగయ్య-ఓగిరాల (1) సం-నాగయ్య-తదితరులు (1) సం-పామర్తి (5) సం-పామర్తి-సుధీర్ ఫడ్కె (1) సం-పామర్తి-సుధీర్ ఫడ్కే (1) సం-పి.శ్రీనివాస్ (2) సం-పెండ్యాల (38) సం-బాబురావు (1) సం-బాలాంత్రపు (1) సం-బి.గోపాలం (2) సం-బి.శంకర్ (1) సం-మణి-పూర్ణానంద (1) సం-మల్లేశ్వరరావు (1) సం-మాస్టర్ వేణు (12) సం-ముగ్గురు దర్శకులు (2) సం-రాజన్‌-నాగేంద్ర (2) సం-రాజు-లింగప్ప (2) సం-రాజేశ్వరరావు-హనుమంతరావు (1) సం-రామనాథన్‌ (3) సం-రామనాథన్‌-పామర్తి (1) సం-విజయా కృష్ణమూర్తి (3) సం-విశ్వనాథన్‌-రాఘవులు (1) సం-విశ్వనాథన్‌-రామ్మూర్తి (5) సం-వై.రంగారావు (1) సం-సర్దార్ మల్లిక్ - పామర్తి (1) సం-సాలూరు (44) సం-సాలూరు-గోపాలం (1) సం-సి. ఆర్. సుబ్బరామన్ (1) సం-సుదర్శనం-గోవర్ధనం (12) సం-సుబ్బయ్యనాయుడు (2) సం-సుబ్బురామన్ (1) సం-సుబ్బురామన్‍-విశ్వనాథన్ (1) సం-సుసర్ల (18) సం-హనుమంతరావు (2) సం-MSV-రామ్మూర్తి-పామర్తి (1)

మాస్టారి పాటల రచయితలు

ర-అనిసెట్టి (13) ర-అనిసెట్టి-పినిసెట్టి (1) ర-ఆత్రేయ (18) ర-ఆదినారాయణ రావు (1) ర-ఆరుద్ర (39) ర-ఉషశ్రీ (1) ర-ఎ.వేణుగోపాల్ (1) ర-కాళిదాసు (3) ర-కాళ్ళకూరి (1) ర-కొసరాజు (17) ర-కోపల్లి (1) ర-గబ్బిట (2) ర-గోపాలరాయ శర్మ (1) ర-ఘంటసాల (1) ర-చేమకూర. (1) ర-జంపన (2) ర-జయదేవకవి (1) ర-జాషువా (1) ర-జి.కృష్ణమూర్తి (3) ర-తాండ్ర (1) ర-తాపీ ధర్మారావు (8) ర-తిక్కన (2) ర-తిరుపతివెంకటకవులు (1) ర-తోలేటి (12) ర-దాశరథి (8) ర-దీక్షితార్ (1) ర-దేవులపల్లి (3) ర-నార్ల చిరంజీవి (1) ర-పరశురామ్‌ (1) ర-పాలగుమ్మి పద్మరాజు (3) ర-పింగళి (26) ర-బమ్మెఱ పోతన (2) ర-బాబ్జీ (1) ర-బాలాంత్రపు (3) ర-బైరాగి (1) ర-భాగవతం (1) ర-భావనారాయణ (1) ర-భుజంగరాయ శర్మ (1) ర-మల్లాది (8) ర-ముద్దుకృష్ణ (3) ర-రాజశ్రీ (2) ర-రామదాసు (1) ర-రావులపర్తి (1) ర-రావూరి (1) ర-వసంతరావు (1) ర-వారణాసి (2) ర-విజికె చారి (1) ర-వీటూరి (4) ర-వేణు (1) ర-వేములపల్లి (1) ర-శ్రీశ్రీ (28) ర-సదాశివ బ్రహ్మం (9) ర-సముద్రాల జూ. (20) ర-సముద్రాల సీ. (42) ర-సి.నా.రె. (2) ర-సినారె (24) ర-సుంకర (1) ర-సుంకర-వాసిరెడ్డి (1) ర-సుబ్బారావు (1) రచన-ఘంటసాల (1) రచన-దాశరధి (2) రచన-దేవులపల్లి (2) రచన-పానుగంటి (1) రచన-పింగళి (2) రచన-బలిజేపల్లి (1) రచన-సముద్రాల సీ. (1)