28, మే 2015, గురువారం

ఆ మధు రవళీ గాన లీల; నిలిచిన పేరే " ఘంటసాల"

కర్ణపేయమైన కర్ణాటక సంగీతాన్ని సినిమా మాధ్యమంద్వారా పండిత పామరులను రంజింపజేయగలిగిన సంగీత రసజ్ఞులు ఘంటసాల మాస్టారు. ఆయన ప్రత్యక్షంగా గాని పరోక్షంగా గాని సంగీత నిర్దేశకత్వాన్ని చేపట్టి ఎన్నో మధుర రాగాలలో మన హృదయాలలో అమృతపుజల్లులు చిలికించారు. తెలుగు చలనచిత్ర సంగీత నేపథ్యానికి సారధ్యం వహించిన సంగీతత్రయము అయిన సాలూరు, పెండ్యాల, ఘంటసాల. వీరి   వచ్చిన చిత్రాలలో వారి శక్తికి మించిన సామర్ధ్యం వారి బాణీలలో గోచరిస్తుంది. ఇదివరలో మా(మన) ఘంటసాల-రాగశాల లో మిత్రులు చంద్రమౌళిగారు పలురాగాలైన చక్రవాకం, షణ్ముఖప్రియ, చారుకేశి, పంతువరాళి, మలయమారుతం, హిందోళం, హంసానంది,  సామ, శుద్ధసావేరి, ఆరభి, నాటకప్రియ మొదలయిన రాగాలలో ఘంటసాల గానంచేసిన పలు పద్యాల, గేయాల, పాటల వివరాలను తెలియజేసారు. ఈసారి మరొక రాగం హమీర్ కళ్యాణి గురించి తెలుసుకుందాం. మరి ఆలస్యంచేయక అడుగిడండి రాగశాలలోనికి.   
రాగం: హమీర్ కళ్యాణి (కేదార్)
వాగ్గేయకారులైన త్యాగయ్య , అన్నమయ్య, రామదాసుల కథల ఆధారంగా నిర్మించిన చలన చిత్రాలలో ఘంటసాల పాడియుంటే, ఆయన కంఠంలో కొన్ని శాస్త్ర్రీయ కీర్తనలు వెలుబడియుండేవి.  శంకరాభరణంలాంటి సంగీత ప్రధానమైన చిత్రం ఘంటసాల జీవితదశలో రాలేదు. చలనచిత్ర దృశ్యాలలో పూజలు, పెళ్ళిచూపులు, భరతనాట్యం, సంప్రదాయపు పాటలు ఇలాంటి సందర్భాలలో శాస్త్ర్రీయ సంగీతానికి ప్రవేశమున్నా, అక్కడ సంగతమయ్యేది స్త్రీగళం గనుక ఘంటసాల, శాస్త్రీయసంగీతాన్ని వినిపించడానికి అవకాశంలేదు. సంగీతప్రధానమైన "జయభేరిలో" రెండు, "జగదేకవీరుని కథలో" ఒకటి, "టింగురంగ"లో మరొకటి తప్ప తనగళంలో, (కొన్ని లఘు శాస్త్రీయ గేయాలు మినహా) వేరుగా శుద్ధశాస్త్రీయ సంగీతాన్ని అందించే అవకాశం ఆయనకు కలుగలేదనే చెప్పాలి. ఆ లోటును తీర్చడానికేమో "లవకుశ", "రహ్యస్యం" లాంటి చిత్రాలూ, కొన్ని స్వంత గానముద్రికలూ,మరియూ భగవద్గీతాగానం ఆయన గళంలో శాస్త్రీయసంగీతాన్ని వినడానికి మనకు మిగిలిన రసస్థలాలు.  త్యాగరాజ కీర్తనలను పాడే కర్ణాటక సంగీత విద్వాంసుడైన, ఘంటసాలకు వచ్చిన మొదటి అవకాశం నాగయ్యగారి "త్యాగయ్య"లో ఆయన వెనకు కూర్చొని తాళంవేయడం, తంబూరా వెయ్యడం వరకే లభ్యమయ్యింది. అక్కడ ఉపయోగించబడని ఘంటసాల శాస్త్ర్రీయ విద్య ఆకాశవాణికి నచ్చి, రెండు మూడు నెలలకు ఒకసారి లెక్కప్రకారం కర్ణాటక సంగీతంలో ముప్పయి నుండి నలభై నిమిషాల వరకు కార్యక్రమాలను ఇస్తూండేవారు. పద్యపఠన అద్భుతంగా చేయడంతో రేడియో సంగీత రూపకాలలో ప్రధాన సంగీత పాత్రలు ధరించేవారు. సంగీత రూపకాలలో లకుమాదేవి, వెలుగువెల్లువ, నాగకన్యక, కిన్నెరసాని ఇవి మైలు రాళ్ళవంటివి. విశ్వనాథ సత్యనారాయణగారి "కిన్నెరసాని" సంగీతరూపకానికి "సంగీత నిర్వహణ" చేసినది ఘంటసాల. ఘంటసాల శాస్త్రీయ సంగీతాన్ని గురించి, ఇలాంటి విశేషమైన సంగతులను తెలిపినవారు ఘంటసాలకు అండగానిలిచి ప్రోత్సహించిన  శ్రీ బాలాంత్రపు రజనీకాంతరావు. "మధురమైన గ్రాత్ర సంపదకు తోడుగా శాస్త్రీయ సంగీతంలో చాలావరకు అభినివేశం ఉన్న ఘంటసాల, సంప్రదాయ సిద్ధంగా మూడు గంటలు కచేరీ చేయగల్గిన జ్ఞానాన్ని సంపాదించి, పరిస్థితిననుసరించి సినీరంగంలో ప్రవేశించడం, దాని అదృష్టం" అన్నారు నేదునూరి కృష్ణమూర్తిగారు. ఇతరులు తన ప్రతిభను పొగడగా "మా గురువుల ఉపదేశ మహాత్మ్యం వలన సంగీత విద్య, లక్ష్య - లక్షణముతో, నాదశుద్ధి మరియు శృతిశుద్ధి ఏర్పడ్డాయి" అనేవారు ఘంటసాల. ఆయనకు కర్ణాటక శాస్త్రీయ సంగీతంతోబాటు హిందూస్థాని పద్ధలిలోనూ వైదుష్యం కలిగిన వివరాలను ఇదివరకే "రాగశ్రీ" వ్యాసంలో ప్రస్తుతించడమైనది.
          హిందూస్థాని పద్ధతిలో ఆయన పరిణతను చూపెట్టే చిత్రాలలో ముఖ్యమైనది "భక్త జయదేవ". జయదేవుని  అష్టపదులను ఈ చిత్రంలోనే గాక మరికొన్ని పౌరాణిక చిత్రాలలో నారదముఖంగా వింటాం. ఇదిగాక ఆయన భగవద్గీత పాడుటకు ముందు, భూప్, యమన్, దర్బారి కానడ మరియు పీలు రాగాలలో నాలుగు అష్టపదులున్న ఎల్. పి. రికార్డ్ విడుదలైంది. ఘంటసాల పాడిన  దక్షిణాది వాగ్గేయకారుల కీర్తనలు మనకు అలభ్యమైనా, జయదేవ అష్టపదులు అష్టసంఖ్యలో వినగలుగుతున్నాము. అవే: ప్రళయపయోధిజలే, రతిసుఖసారే, అనిల తరళ కువలయ నయనేన, ప్రియేచారుశీలే, ధీరసమేరే యమునా తీరే, జయజయదేవ హరే, రాధికా కృష్టా రాధికా, రమతే యమునా పుళినవనే.
          పన్నెండవ శతాబ్దంలోనవద్వీపం రాజు లక్ష్మణసేనుడి ఆస్థానకవిగా ఉండేవాడని భావించే జయదేవుని రాధామాధవీయమైన "గీతగోవిందం",  సంగీతరత్నాకరం వ్రాయడానికి ముందే పుట్టింది. ఆ ఇతివృత్తాన్ని 1961లో తెలుగులో "భక్త జయదేవ"గా తీశారు. రసభావ సరస్వతి రాజేశ్వరరావు మరియు ఘంటసాలవంటి గాయన గంధర్వుడు, వీరిద్దరి కలయిక ఆ నాటి సినిమా సంగీతానికి కలిగిన ఒక మహాయోగం.  హమీర్ కల్యాణి రాగ స్వరూపాన్ని సశాస్త్రీయంగా ఇమిడించుకొన్న ఈ పాట ఘంటసాల సంగీత సవ్యసాచిత్వానికి సుమహారం.
చిత్రం: భక్త జయదేవ 
S M1, GP, M1D, NS; / SNDPM2 PDPM RS


ఆలాపన:
సా...సస మా...గపా పమ(2)దాపమ దా మప, మపసా సానిరీ  .....

ఆలాపన (తాళబద్ధంగా చతస్రగతిలో) మపసస మపసస మపసనిదపమప 

మపసా..సనిరీనిదమపా పమనిద పమదప మదపమ గమరిస

నీ మధుమురళీగానలీల 

సనిరీనిద పమదా గారి గమపా, 

నీ మధుమురళీగానలీల 

సనిరిసనీద గమ గమనిద మగమగ గమపా

మనసులు చివురిడురా కృష్ణా.

సాసమగమ దనిమప నిససనిదపమగ సాదనిదమపా ..మపసనిదప మదమప గమరిసనిస

నీ మధు మురళీ గానలీల.

సనిరిసనీద గమ గమనిద మగమగ గమపా
వాద్యం:
పా దా ప మ పా

ఆ.... మపదామపా మపదని సనిదా మపదా నిసగమ

యమునా తటమున మోడులు మురిసి,యమునా తటమున,

మదామప సాససస దనిసరి నిసదప, మదమప సాససస

యమునా తటమున ...

మదామప సాససస....

ఆ.... దనిసరీనిదా (దనిసరీనిదా) దనిసరిదనిసరీనిదా గమపదనిసదప

పువులు పూచినవి గోపాలా

నీ మధుమురళీగానలీల, మనసులు చివురిడురా కృష్ణా!

నీ మధుమురళీగానలీల 

మపసస సససస నిరిసస నిరిసస నిససస నిరిరిరి నిససస నిరిరిరి

నిసస నిరిరి నిసస నిరిరి నిసదప మపనిస రిసదప
వాద్యం: మపనిస రిసదప

మపసనిదప మదపపప గమరిసనిస

ఆ..మపసనిదప మదపపప గమరిసనిస
వాద్యం:
మపనిసరీ...నిసగమపా...

ఆ.... 
(తీవ్రగతిలో సాగి అకారస్వరాలు తారపంచమంలో చేయు గమకగుంఫన ముక్తాయముద్ర ఘంటసాల స్వీయముద్ర)
(Ghantasala/Saluri/Jayadeva)(నీ మధు మురళీ)
          హమీర్ కల్యాణి షాడవ-సంపూర్ణ రాగం. ఏకధారగా నడువక, ఒకచోట నిలువక, నిరంతర నర్తనశీలమైన రాగమిది. ఆరోహణ - అవరోహణ స్వరాలను గుర్తించి పట్టుకోలేని స్వరాల భ్రమణగతి ఈ రాగ స్వభావము. నయంగా సాగుతూ, వయ్యారంగా వన్నెలను చిందిస్తూ, పట్టు దారాలపైన తేనెలు జారువాలినటుల నర్తించే హమీర్ కళ్యాణియొక్క సొగసు, ఘంటసాల గళంలో, నయగారాల స్వరాలతో ప్రారంభమై నయాగరా జలపాత గాంభీర్యంతో తుదముట్టే స్వరవర్షం ఒక శాశ్వతమైన గానశిల్పమై నిలిచింది.   
ఆరోహాణం: స మ(శు), గప, మ(ప్ర)ద, ని సా,  
అవరోహణం: సనిదపమ(ప్ర)గ, మ(శు) రి,స. 
మరొక విన్యాసం: సపమ2పదనిస / సనిదపమ2మ1గపమ1రిస.
          కర్ణాటక సంగీత పద్ధతిలోని హమీర్ కల్యాణి రాగస్వరూపమే హిందుస్తాని క్రమంలో "కేదార్" రాగము. అలనాటి సినిమా పాటలలో, ముఖ్యంగా పౌరాణిక చిత్రాలలో, ఈ రాగాన్ని ఖ్యాత సినీ సంగీత త్రిమూర్తులందరూ వాడుకొన్నారు.  భక్త జయదేవలో ఘంటసాలచే కేదారగానవిహారం చేయించిన సాలూరివారు, "శ్రీదేవిని నీదు దేవేరిని" అంటూ వేంకటేశ్వరుని సేవించిన వర"లక్ష్మి"చే, హమీర్ కల్యాణిని లాలించిన పెండ్యాల ఈ రాగానికి సశ్రావ్యంగా సమర్థంగా సంగతులను సమకూర్చారు. ఘంటసాల స్వరీకరించిన "రహస్యం" చిత్రంలోని "ఝణన, ఝణన ఝణ" ఈ రాగమే. అదే చిత్రంలో "సాధించనౌనా" పాటకు మాండ్ మరియు హమీర్ కళ్యాణి రెండురాగాల వరుసలనూ కుదిర్చి ఒక కొత్త బాణినే కట్టారు, మాస్టారు. 
"హమీర్" రాగమూ ఈ కోవకు చెందినదే. కేదార్ రాగంలో లేని శుద్ధగాంధార ప్రయోగమే "హమీర్ భిన్నత". రఫి "కోహినూర్" చిత్రానికై నౌషాద్ దర్శకత్వంలో పాడిన "మధు బన్ మె రాధికా నాచేరే" "హమీర్" రాగం. ఈ పాట ధాటినే "అందాల రాణివై ఆడుమా" అంటూ "శభాష్ రాజా" చిత్రంలో ఘంటసాల అనుసరించారు. 
హమీర్ కళ్యాణి రాగంలో ఘంటసాల గానామృతం
  అందాలరాణివై - ఘంటసాల, లీల (శభాష్ రాజా)
 మరికొన్ని మధురిమలు:         
నీ మధు మురళీ గాన లీల - భక్త జయదేవ
మందాకినీ సలిల (శ్లోకం) - స్వర్ణమంజరి
ఝణన ఝణన ఝణ నాదమె - స్వర్ణమంజరి
ప్రహ్లాదశ్చాస్మి దైత్యానామ్, యద్యద్విభూతి మత్సత్వం - భగవద్గీత


"కేదార్" కేదారనాథునికి అంకితమైన శివప్రియరాగమంటారు. కళ్యాణ్ థాట్ జన్యమైన ఈ రాగం సాయం సమయ గానయోగ్యం. ఆరోహాణం: S M1, GP, M1D, NS;  
అవరోహణం:  SNDPM2 PDPM1 RS.  
రెండు మధ్యమాలను పలుకే ఈ రాగమే కర్ణాటక పద్ధతిలో "హమీర్ కల్యాణి" (మేచ కల్యాణి జన్యం). రెండుమధ్యమాలను అద్భుతమైనరీతిలో కూర్చే నేర్పుఆరితేరిన విద్వాంసులకే చెల్లును. రెండు రాగాలకు ఒకే ఆరోహణ స్వరాలు. హమీర్ కళ్యాణి అవరోహణ మాత్రం కొద్దిగ మారుతుంది. (అవరొహణ:  SNDPM2G, M1R,S).  కర్ణాటక పద్ధతిలోనున్న "కేదార" రాగానికి, ప్రస్తుతం మనం పరిశీలిస్తున్న "కేదార్" రాగానికి ఏ సంబంధమూ లేదు. ఆరోహణంలో "మపదనిస" ప్రయోగమున్ననూ "పదనిస" ప్రయోగం  నిషిద్ధం. శాస్త్రీయ సంగీతంలో హమీర్ కల్యాణి రాగనిబద్ధమైన ముఖ్యమైన కృతులు: మానములేదా (త్యాగరాజు) , పరిమళ రంగనాథం (దీక్షితర్), వెంకటేశ విహార (సుబ్బరాయ శాస్త్రి), గాంగేయవసన (స్వాతి తిరునాళ్).
హమీర్ కళ్యాణి = కేదార్, హమీర్ రాగాలని విస్తారంగా, గాఢంగా వినడానికి వీలుగా ఈ క్రింది అంతర్జాల యిమిడికలను వాడగలరు.
(P.Susheela/MSV-VR/Karnan)  (హమీర్ కళ్యాణి)
(ustaad Bade Gulam Alikhan)  (కేదార్)
(Rajan Sajan Mishra)(కేదార్)
(Songs in Raag Kedar)
  (Lata in Mugal E Azam)
(Raag Hamir/Rafi/Kohinur)

 (హమ్ కొ మన్ కి శక్తి దేన - కేదార్ రాగం - వాణిజయరాం - చిత్రం: గుడ్డి)
మరో రాగంతో మళ్ళీ కలుద్దాం. 

8 కామెంట్‌లు:

  1. very good exposition o f raag kedar with many examples sung by masters.Thanks.

    రిప్లయితొలగించండి
  2. ఘంటసాల గారి గళం నుంచి వెలువడిన నాకు చాలా నచ్చే రాగాల్లో ఇది ఒకటి. కాని ఈ పాట ’శివశంకరి’ లేక ’రసికరాజ’ పాటలలాగ కనీసం 5 లేక 6 నిముషాలు ఉంటే చాలా బాగుండేది అని నా అభిప్రాయం. ఈ పాట ముందు చాలాసేపు సాగే శుద్ధ హిందూస్థాని శాస్త్రీయ సంగీతంలో ఒక గీతం ఉంటుంది. వెంటనే మళ్ళీ 5 / 6 నిముషాల పాట ఉంటే ప్రేక్షకులకు కష్టమవుతుందనే భావనతో ఈ పాటను కుదించి ఉండవచ్చని అనుకుంటాను (K. V. రెడ్డి గారు 13 నిముషాల ’శివశంకరి’ పాటని 6 నిముషాలకు తగ్గించినట్లు). కాని మరీ రెండున్నర నిమిషాలు మాత్రమే ఉండడం నాకు చాల అసంతృప్తిని మిగిల్చింది. దానికితోడు film track నుంచి తీసిన audio అయితే చివర్లో చప్పట్లు ఒకటి. అదృష్టం కొద్ది నా దగ్గర 78RPM record copy ఉంది కనుక, ఆఖరి second వరకు వినగలుగు తున్నాను.

    ఈ రాగంలో నాకు తెలిసిన మరి కొన్ని పాటలు, పద్యాలు:
    1. స్వర్ణ మంజరి చిత్రం నుండి ఘంటసాల, సుశీల పాడిన ’ఝణణ ఝణ నాదమె నాట్యం’ అనే పాట, దాని ముందర వచ్చే ’మందాకిని సలిలచందన’ అనే శివ పంచాక్షరీ స్తోత్రంలోని శ్లోకం. ఈ శ్లోకం సంగీత పరంగా నాకు చాలా ఇష్టం.
    2. రాణి రత్నప్రభ నుండి P. B. శ్రీనివాస్, సుశీల పాడిన ’అనురాగము విరిసే’ అనే ప్రణయ గీతం. P. B. శ్రీనివాస్ పాడిన పాటలలో నాకు నచ్చిన వాటిలో ఇది ఒకటి.
    3. ఘంటసాల గారు పాడిన భగవద్గీత విభూతియోగం నుండి ’ప్రహ్లాదస్యాస్మి దైత్యానాం’, ’యద్యద్విభూతి మత్సత్వం’ అనే శ్లోకాలు.

    రామ ప్రసాద్.

    రిప్లయితొలగించండి
    రిప్లయిలు
    1. రామ ప్రసాద్ గారు, మీరన్నది నిజం. మనకు ఈనాడు అనిపిస్తుంది మాస్టారి పాటలను కుదించకుండా పూర్తిగా ఉంచితే బాగుండునని. కనీసం అప్పటి ధ్వని ముద్రణలు ఎవరిదగ్గరయినా లభ్యం అయితే బాగుంటుంది. ఇది అజరామరమైన అమృతగానం.
      హమీర్ కల్యాణి రాగంలో మాస్టారి గళంలో వెలువడిన అదనపు గాన విషయాలను తెలిపినందుకు ధన్యవాదములు.

      తొలగించండి
  3. రామ ప్రసాద్ గారు, మీరు సూచించిన మరికొన్ని మాస్టారి శ్లోకాలు, పాటలు శ్రీ చంద్రమౌళిగారు అందించారు. వాటిని ఈ పోస్టులో పొందుపరచడమైనది. ధన్యవాదాలు.
    మందాకినీ సలిల (శ్లోకం) - స్వర్ణమంజరి
    ఝణన ఝణన ఝణ నాదమె - స్వర్ణమంజరి
    సరసన నీవుంటె జాబిలి నాకేల - శకుంతల
    ప్రహ్లాదశ్చాస్మి దైత్యానామ్, యద్యద్విభూతి మత్సత్వం - భగవద్గీత​

    రిప్లయితొలగించండి
  4. అజ్ఞాతజూన్ 03, 2015

    very informative and educative. thank you sir

    రిప్లయితొలగించండి
  5. అద్భుతమైన విశ్లేషణ...నాకు ఎన్నో తెలియని విశేషాలు తెలుసుకున్నాను..ధన్యవాదములు

    రిప్లయితొలగించండి
  6. మీ స్పందనకు ధన్యవాదాలు. ఇది మిత్రులు శ్రీ చంద్రమౌళి గారి రచన. నేను వారి రాగయాగంలో సమిధను మాత్రమే. డాక్టరు గారు మీరు ముఖపుస్తకంలో రాగాల విషయమై పొందుపరచే విశ్లేషణ అపూర్వం.

    రిప్లయితొలగించండి

విన్నపము

ఘంటసాల మాస్టారి పాటలు, పద్యాలు, శ్లోకాల సాహిత్యాన్ని సేకరించి అభిమానులందరికి అందించాలనే చిన్న తాపత్రయం ఈ 'ఘంటసాల" బ్లాగు ఉద్దేశం. ఏవైనా పొరపాట్లు దొర్లి వుంటే ఆయా పోస్టుల దిగువన గాని, లేదా ఇ-లేఖ ద్వారా గాని తెలియజేయగలరు. నా ఇ-లేఖ చిరునామా: suryvulimiri@gmail.com

మాస్టారు పాడిన నేరు చిత్రాలు

చి-అంతస్తులు-1965 (4) చి-అంతా మనవాళ్ళే-1954 (1) చి-అందం కోసం పందెం-1971 (2) చి-అగ్గి బరాటా-1966 (1) చి-అత్తా ఒకింటి కోడలే-1958 (1) చి-అన్నపూర్ణ-1960 (1) చి-అప్పుచేసి పప్పుకూడు-1959 (5) చి-అమరశిల్పి జక్కన్న-1964 (2) చి-అమాయకుడు-1968 (1) చి-ఆడ పెత్తనం-1958 (2) చి-ఆత్మగౌరవం-1966 (1) చి-ఆనందనిలయం-1971 (1) చి-ఆప్తమిత్రులు-1963 (1) చి-ఆరాధన-1962 (2) చి-ఆస్తిపరులు-1966 (1) చి-ఇద్దరు పెళ్ళాలు-1954 (1) చి-ఇద్దరు మిత్రులు-1961 (3) చి-ఉమాచండీగౌరీశంకరుల కధ-1968 (1) చి-ఉమాసుందరి-1956 (3) చి-ఉయ్యాల జంపాల-1965 (1) చి-ఉషాపరిణయం-1961 (1) చి-ఋష్యశృంగ-1961 (1) చి-ఏకవీర-1969 (1) చి-కనకదుర్గ పూజా మహిమ-1960 (2) చి-కన్నకొడుకు-1973 (1) చి-కన్యాశుల్కం-1955 (2) చి-కలసివుంటే కలదుసుఖం-1961 (2) చి-కాంభోజరాజుకథ-1967 (1) చి-కాళహస్తి మహత్మ్యం-1954 (10) చి-కీలుగుఱ్ఱం-1949 (4) చి-కుంకుమ రేఖ-1960 (1) చి-కులగౌరవం-1972 (1) చి-కృష్ణ లీలలు-1959 (3) చి-కృష్ణప్రేమ-1961 (3) చి-కొడుకు కోడలు-1972 (1) చి-గాలిమేడలు-1962 (2) చి-గుండమ్మకథ-1962 (1) చి-గుడిగంటలు-1964 (1) చి-గుణసుందరి కథ-1949 (1) చి-గులేబకావళి కథ-1962 (4) చి-గృహప్రవేశము-1946 (1) చి-గృహలక్ష్మి-1967 (3) చి-చండీరాణి-1953 (1) చి-చంద్రహారం-1954 (3) చి-చంద్రహాస-1965 (1) చి-చరణదాసి-1956 (2) చి-చింతామణి-1956 (1) చి-చిట్టి తమ్ముడు-1962 (1) చి-చిలకా-గోరింక-1966 (1) చి-చివరకు మిగిలేది!-1960 (1) చి-చెంచు లక్ష్మి-1958 (1) చి-జగదేకవీరుని కథ-1961 (3) చి-జయం మనదే-1956 (1) చి-జయభేరి-1959 (3) చి-జయసింహ-1955 (3) చి-జరిగిన కథ-1969 (1) చి-జీవన తరంగాలు-1973 (1) చి-జైజవాన్‌-1970 (1) చి-టైగర్ రాముడు-1962 (1) చి-డా.ఆనంద్-1966 (1) చి-డా.చక్రవర్తి-1964 (1) చి-తెనాలి రామకృష్ణ-1956 (5) చి-తేనె మనసులు-1965 (1) చి-తోడికోడళ్ళు-1957 (1) చి-తోడికోడళ్ళు-1977 (1) చి-దీపావళి-1960 (2) చి-దేవకన్య-1968 (1) చి-దేవత-1965 (1) చి-దేవదాసు-1953 (1) చి-దేవాంతకుడు-1960 (1) చి-దేశద్రోహులు-1964 (1) చి-దొరికితే దొంగలు (1) చి-ద్రోహి-1948 (1) చి-ధర్మదాత-1970 (1) చి-ధర్మాంగద-1949 (1) చి-నమ్మినబంటు-1960 (1) చి-నర్తనశాల-1963 (2) చి-నలదమయంతి-1957 (1) చి-నవగ్రహపూజా మహిమ-1964 (1) చి-నాదీ ఆడజన్మే-1965 (1) చి-నిరుపేదలు-1954 (1) చి-నిర్దోషి-1951 (1) చి-నిర్దోషి-1967 (1) చి-పరమానందయ్య శిష్యుల కథ-1966 (2) చి-పరోపకారం-1953 (2) చి-పల్నాటి యుద్ధం-1947 (3) చి-పల్నాటి యుద్ధం-1966 (1) చి-పల్లెటూరి పిల్ల-1950 (1) చి-పల్లెటూరు-1952 (4) చి-పవిత్ర బంధం-1971 (1) చి-పవిత్ర హృదయాలు-1971 (1) చి-పసుపు కుంకుమ-1955 (1) చి-పాండవ వనవాసం-1965 (5) చి-పాండురంగ మహత్మ్యం-1957 (1) చి-పాతాళ భైరవి-1951 (1) చి-పిచ్చి పుల్లయ్య-1953 (1) చి-పిడుగు రాముడు-1966 (1) చి-పూజాఫలం-1964 (1) చి-పెండ్లి పిలుపు-1961 (1) చి-పెద్ద మనుషులు-1954 (2) చి-పెళ్ళి కాని పిల్లలు-1961 (2) చి-పెళ్ళి చేసి చూడు-1952 (3) చి-పెళ్ళి సందడి-1959 (1) చి-పెళ్ళినాటి ప్రమాణాలు-1958 (3) చి-పేదరాశి పెద్దమ్మ కథ-1968 (2) చి-పొట్టి ప్లీడరు-1966 (1) చి-ప్రపంచం-1950 (1) చి-ప్రమీలార్జునీయం-1965 (2) చి-ప్రియురాలు-1952 (1) చి-ప్రేమ నగర్-1971 (1) చి-ప్రేమ-1952 (1) చి-బంగారు గాజులు-1968 (1) చి-బండ రాముడు-1959 (1) చి-బందిపోటు-1963 (1) చి-బడి పంతులు-1972 (1) చి-బభ్రువాహన-1964 (3) చి-బలే బావ-1957 (1) చి-బాల భారతం-1972 (1) చి-బాలనాగమ్మ-1959 (4) చి-బాలభారతం-1972 (1) చి-బాలరాజు కథ-1970 (1) చి-బాలరాజు-1948 (2) చి-బాలసన్యాసమ్మ కథ-1956 (1) చి-బావమరదళ్ళు-1961 (1) చి-బికారి రాముడు-1961 (1) చి-బొబ్బిలి యుద్ధం-1964 (1) చి-బ్రతుకుతెరువు-1953 (1) చి-భక్త అంబరీష-1959 (2) చి-భక్త జయదేవ-1961 (1) చి-భక్త తుకారాం-1973 (3) చి-భక్త రఘునాథ్-1960 (2) చి-భక్త రామదాసు-1964 (1) చి-భక్త శబరి-1960 (1) చి-భట్టి విక్రమార్క-1960 (1) చి-భలే అమ్మాయిలు-1957 (1) చి-భాగ్యదేవత-1959 (1) చి-భాగ్యరేఖ-1957 (1) చి-భామా విజయం-1967 (2) చి-భీమాంజనేయ యుద్ధం-1966 (4) చి-భీష్మ-1962 (5) చి-భూకైలాస్-1958 (4) చి-భూలోకంలో యమలోకం-1966 (1) చి-మంచి మనసుకు మంచి రోజులు-1958 (1) చి-మంచి మనసులు-19 (1) చి-మంచిరోజులు వచ్చాయి-1972 (1) చి-మనదేశం-1949 (3) చి-మనసు మమత (1) చి-మనుషులు-మమతలు-1965 (1) చి-మరపురాని కథ-1967 (2) చి-మర్మయోగి-1964 (1) చి-మల్లీశ్వరి-1951 (3) చి-మహాకవి కాళిదాదు-1960 (2) చి-మహామంత్రి తిమ్మరుసు-1962 (3) చి-మాయాబజార్-1957 (3) చి-మూగ మనసులు-1964 (2) చి-మోహినీ భస్మాసుర-1966 (1) చి-యశొద కృష్ణ-1975 (1) చి-యోగి వేమన-1947 (1) చి-రంగుల రాట్నం-1967 (1) చి-రక్త సిందూరం-1967 (1) చి-రక్షరేఖ-1949 (1) చి-రణభేరి-1968 (2) చి-రహస్యం-1967 (2) చి-రాజ మకుటం-1960 (1) చి-రాజకోట రహస్యం-1971 (2) చి-రాజు పేద-1954 (2) చి-రాము-1968 (2) చి-రుణానుబంధం-1960 (1) చి-రేణుకాదేవి మహాత్మ్యం-1960 (1) చి-రోజులు మారాయి-1955 (1) చి-లక్ష్మమ్మ-1950 (2) చి-లక్ష్మీ కటాక్షం-1970 (2) చి-లవకుశ-1963 (1) చి-వదినగారి గాజులు-1955 (1) చి-వరుడు కావాలి-1957 (1) చి-వాగ్దానం-1961 (3) చి-వారసత్వం-1964 (2) చి-వాల్మీకి-1963 (1) చి-విచిత్ర కుటుంబం-1969 (2) చి-విజయం మనదే-1970 (1) చి-వినాయక చవితి-1957 (5) చి-విమల-1960 (2) చి-విష్ణుమాయ-1963 (1) చి-వీర కంకణం-1957 (2) చి-వీరాంజనేయ-1968 (2) చి-వెలుగు నీడలు-1961 (2) చి-వెలుగునీదలు-1961 (1) చి-శకుంతల-1966 (1) చి-శభాష్ పాపన్న-1972 (1) చి-శభాష్ రాజా-1961 (1) చి-శభాష్ రాముడు-1959 (1) చి-శాంతి నివాసం-1960 (1) చి-శోభ-1958 (1) చి-శ్రీ గౌరీ మహత్మ్యం-1956 (4) చి-శ్రీ వేంకటేశ్వర వైభవం-1971 (1) చి-శ్రీ సత్యనారాయణ మహత్యం-1964 (2) చి-శ్రీ సింహాచలక్షేత్ర మహిమ-1965 (1) చి-శ్రీకాకుళ ఆంధ్ర మహావిష్ణువు కథ-1966 (1) చి-శ్రీకాకుళ ఆంధ్రమహావిష్ణువు కథ-1966 (1) చి-శ్రీకృష్ణ కుచేల-1961 (2) చి-శ్రీకృష్ణ తులాభారం-1966 (1) చి-శ్రీకృష్ణ పాండవీయం-1966 (3) చి-శ్రీకృష్ణ విజయం-1971 (1) చి-శ్రీకృష్ణమాయ-1958 (2) చి-శ్రీకృష్ణార్జున యుద్ధం-1963 (1) చి-శ్రీవేంకటేశ్వర మహత్మ్యం-1960 (1) చి-శ్రీవేంకటేశ్వర వైభవం-1971 (2) చి-షావుకారు-1950 (2) చి-సంతానం-1955 (5) చి-సంపూర్ణ రామాయణం-1972 (4) చి-సంసారం-1950 (3) చి-సతీ అనసూయ-1957 (2) చి-సతీ సక్కుబాయి-1965 (3) చి-సతీ సులోచన-1961 (2) చి-సత్య హరిశ్చంద్ర-1965 (2) చి-సప్తస్వరాలు-1969 (1) చి-సారంగధర-1957 (2) చి-సీతారామ కల్యాణం-1961 (2) చి-సుమంగళి-1965 (1) చి-స్వప్న సుందరి-1950 (3) చి-స్వర్గసీమ-1945 (1) చి-స్వర్ణ మంజరి-1962 (1) చి-హంతకులొస్తున్నారు జాగ్రత్త-1966 (1) చి-హరిశ్చంద్ర-1956 (2)

సహగాయనీ గాయకులు

గా-ఎ.పి.కోమల తో (3) గా-ఎం.వి.రాజమ్మ తో (1) గా-ఎస్.జానకి తో (5) గా-గానసరస్వతి తో (1) గా-గోపాలరత్నం తో (1) గా-ఘంటసాల (79) గా-ఘంటసాల-పి.సుశీల (3) గా-ఘంటసాల-బృందం (5) గా-జమునారాణి తో (2) గా-జి.వరలక్ష్మి తో (1) గా-జిక్కి తో (1) గా-జిక్కీ తో (4) గా-జిక్కీ-బాలసరస్వతి తో (1) గా-జిక్కీతో (5) గా-పలువురి తో (1) గా-పి.కన్నాంబ తో (1) గా-పి.బి.శ్రీనివాస్ తో (3) గా-పి.భానుమతి తో (11) గా-పి.లీల తో (21) గా-పి.సుశీల తో (49) గా-పి.సుశీల-బృందంతో (2) గా-పిఠాపురం తో (1) గా-బాలసరస్వతి తో (3) గా-బృందం తో (35) గా-బృందంతో (2) గా-బెంగుళూరు లత తో (1) గా-బెజవాడ రాజరత్నం తో (2) గా-భానుమతి-పిఠాపురం తో (1) గా-మాధవపెద్ది (5) గా-రాధాజయలక్ష్మి తో (2) గా-రేణుక తో (1) గా-లతా మంగేష్కర్ తో (1) గా-వి.జె.వర్మతో (1) గా-వి.సరళ తో (2) గా-శరావతి తో (1) గా-శోభారాణితో (2) గా-శ్రీదేవి తో (1) గా-సరోజిని తో (1) గా-సి.కృష్ణవేణి తో (2) గా-సుందరమ్మ తో (1) గా-సుశీల-బృందం తో (1)

మాస్టారి పాటల సంగీత దర్శకులు

స-విజయభాస్కర్ (1) సం -A.M.రాజా (1) సం- ఘంటసాల (1) సం-అద్దేపల్లి (1) సం-అశ్వత్థామ (4) సం-అశ్వద్ధామ (1) సం-ఆదినారాయణ రావు (5) సం-ఆదినారాయణరావు (2) సం-ఆర్.గోవర్ధనం (2) సం-ఆర్.సుదర్శనం (2) సం-ఆర్.సుదర్శనం-ఆర్.గోవర్ధనం (1) సం-ఎం.రంగారావు (1) సం-ఎల్.మల్లేశ్వరరావు (3) సం-ఎస్.పి.కోదండపాణి (12) సం-ఓగిరాల (1) సం-ఓగిరాల-అద్దేపల్లి (2) సం-ఓగిరాల-టి.వి.రాజు (4) సం-కె.ప్రసాదరావు (1) సం-కె.వి. మహదేవన్ (2) సం-కె.వి.మహదేవన్ (15) సం-గాలి పెంచల (6) సం-ఘంటసాల (79) సం-జె.వి.రాఘవులు (1) సం-జోసెఫ్-విజయాకృష్ణమూర్తి (2) సం-జోసెఫ్.వి.కృష్ణమూర్తి (1) సం-టి.ఆర్.పాప (1) సం-టి.ఎం.ఇబ్రహీం (1) సం-టి.చలపతిరావు (9) సం-టి.జి.లింగప్ప (3) సం-టి.వి.రాజు (31) సం-నాగయ్య-ఓగిరాల (1) సం-నాగయ్య-తదితరులు (1) సం-పామర్తి (5) సం-పామర్తి-సుధీర్ ఫడ్కె (1) సం-పామర్తి-సుధీర్ ఫడ్కే (1) సం-పి.శ్రీనివాస్ (2) సం-పెండ్యాల (38) సం-బాబురావు (1) సం-బాలాంత్రపు (1) సం-బి.గోపాలం (2) సం-బి.శంకర్ (1) సం-మణి-పూర్ణానంద (1) సం-మల్లేశ్వరరావు (1) సం-మాస్టర్ వేణు (12) సం-ముగ్గురు దర్శకులు (2) సం-రాజన్‌-నాగేంద్ర (2) సం-రాజు-లింగప్ప (2) సం-రాజేశ్వరరావు-హనుమంతరావు (1) సం-రామనాథన్‌ (3) సం-రామనాథన్‌-పామర్తి (1) సం-విజయా కృష్ణమూర్తి (3) సం-విశ్వనాథన్‌-రాఘవులు (1) సం-విశ్వనాథన్‌-రామ్మూర్తి (5) సం-వై.రంగారావు (1) సం-సర్దార్ మల్లిక్ - పామర్తి (1) సం-సాలూరు (44) సం-సాలూరు-గోపాలం (1) సం-సి. ఆర్. సుబ్బరామన్ (1) సం-సుదర్శనం-గోవర్ధనం (12) సం-సుబ్బయ్యనాయుడు (2) సం-సుబ్బురామన్ (1) సం-సుబ్బురామన్‍-విశ్వనాథన్ (1) సం-సుసర్ల (18) సం-హనుమంతరావు (2) సం-MSV-రామ్మూర్తి-పామర్తి (1)

మాస్టారి పాటల రచయితలు

ర-అనిసెట్టి (13) ర-అనిసెట్టి-పినిసెట్టి (1) ర-ఆత్రేయ (18) ర-ఆదినారాయణ రావు (1) ర-ఆరుద్ర (39) ర-ఉషశ్రీ (1) ర-ఎ.వేణుగోపాల్ (1) ర-కాళిదాసు (3) ర-కాళ్ళకూరి (1) ర-కొసరాజు (17) ర-కోపల్లి (1) ర-గబ్బిట (2) ర-గోపాలరాయ శర్మ (1) ర-ఘంటసాల (1) ర-చేమకూర. (1) ర-జంపన (2) ర-జయదేవకవి (1) ర-జాషువా (1) ర-జి.కృష్ణమూర్తి (3) ర-తాండ్ర (1) ర-తాపీ ధర్మారావు (8) ర-తిక్కన (2) ర-తిరుపతివెంకటకవులు (1) ర-తోలేటి (12) ర-దాశరథి (8) ర-దీక్షితార్ (1) ర-దేవులపల్లి (3) ర-నార్ల చిరంజీవి (1) ర-పరశురామ్‌ (1) ర-పాలగుమ్మి పద్మరాజు (3) ర-పింగళి (26) ర-బమ్మెఱ పోతన (2) ర-బాబ్జీ (1) ర-బాలాంత్రపు (3) ర-బైరాగి (1) ర-భాగవతం (1) ర-భావనారాయణ (1) ర-భుజంగరాయ శర్మ (1) ర-మల్లాది (8) ర-ముద్దుకృష్ణ (3) ర-రాజశ్రీ (2) ర-రామదాసు (1) ర-రావులపర్తి (1) ర-రావూరి (1) ర-వసంతరావు (1) ర-వారణాసి (2) ర-విజికె చారి (1) ర-వీటూరి (4) ర-వేణు (1) ర-వేములపల్లి (1) ర-శ్రీశ్రీ (28) ర-సదాశివ బ్రహ్మం (9) ర-సముద్రాల జూ. (20) ర-సముద్రాల సీ. (42) ర-సి.నా.రె. (2) ర-సినారె (24) ర-సుంకర (1) ర-సుంకర-వాసిరెడ్డి (1) ర-సుబ్బారావు (1) రచన-ఘంటసాల (1) రచన-దాశరధి (2) రచన-దేవులపల్లి (2) రచన-పానుగంటి (1) రచన-పింగళి (2) రచన-బలిజేపల్లి (1) రచన-సముద్రాల సీ. (1)