బేహాగ్ రాగం లో మాస్టారు గానం చేసిన 'నీల గగన ఘన శ్యామా' - చెంచు లక్ష్మి నుండి

లోకపాలకుడైన శ్రీమహావిష్ణువు యొక్క గణనీయమైన దశావతారములలో నరమృగ శరీరుడైన నరసింహావతారం నాలుగవది. 'ప్రహ్లాద చరిత్ర'నూ మరియు చెంచుజాతికి చెందిన శిఖనాయకుడు విష్ణువును ప్రార్థించి లక్ష్మీదేవిని కూతురుగా పొందిన 'చెంచులక్ష్మి' కథను 1943 లో తొలిసారి, 1958 లో మలిసారి చెంచులక్ష్మి చిత్రంగా తీసారు. వైకుంఠ ద్వారపాలకులైన జయవిజయులు స్వామి దర్సనానికి వచ్చిన సనకసనందనాదులను అడ్డగించగా ఆ మునులు కోపించి విష్ణు సాన్నిధ్యానికి దూరమౌదురని శపిస్తారు. తరువాత విష్ణు విరోధంతో మూడు జన్మలు మాత్రమె దూరంగా ఉండుటకు జయవిజయులు అంగీకరిస్తారు.  తొలిజన్మలో హిరణ్యాక్ష, హిరణ్యకశిపులు గా జన్మిస్తారు.  మహావిష్ణువు వరాహావతారమెత్తి హిరణ్యాక్షుడ్ని సంహరిస్తాడు. తరువాత నరసింహావతారం ఎత్తి శ్రీహరి హిరణ్యకశిపుని అంతమొందించి, తన భక్తుడైన ప్రహ్లాదుని బ్రోచి, పిదప చెంచులక్ష్మిని వివాహమాడతాడు. అదీ కథ. అయితే, 1943 లో తీసిన చిత్రంలో సి.హెచ్‌.నారాయణరావు, ఋష్యేంద్రమణి, చిత్తూరు నాగయ్య నటించారు. 1958 లో నిర్మించిన చిత్రంలో    నరహరి (విష్ణువు) గా నాగేశ్వరరావు, ఆదిలక్ష్మి గా, చెంచులక్ష్మి గా అంజలీదేవి, హిరణ్యకశిపునిగా ఎస్.వి.ఆర్‌., నారదునిగా రేలంగి నటించారు. ఆరుద్ర గీతాన్ని నారదునికి మాస్టారు పాడిన "నీల గగన ఘనశ్యామా"ను బేహాగ్ రాగంలో బాణీ కట్టారు సంగీత దర్శకులు ర'సాలూరు రాజేశ్వరరావు. ఇక రాగశాల లో అడుగుపెట్టండి.

  

బేహాగ్ (బిహాగ్) రాగం: అభినయ మాధ్యమానికి బహుప్రియమై, విస్మయ-భక్తి-ప్రేమ భావాలను చక్కగా ప్రకటించగలిగే రాగం, బేహాగ్. జయభేరి చిత్రంలో మాస్టారు రాగాన్వేషణలు చేస్తూ, ఏ రాగమూ కుదరక తుదకు లయబద్ధంగా వినబడే డప్పు చప్పుడుకు స్పందించి పాడిన ’యమునా తీరమున’ గీతంలో అంతిమ ఆలాపన బేహాగ్ రాగమే. 1960వ దశలో ఘంటసాల కంఠం, కనక ఘంటికయే, కంచులా మ్రోగినట్టు దశదిశలుగా వ్యాపించిన రోజులలో వెలుబడిన 'కన్నులబెళుకే కలువలురా' (విమల), 'నీలగగన ఘనశ్యామా' (చెంచులక్ష్మి) పాటలు బేహాగ్ రాగ రంజకత్వానికి రాజముద్ర. మాయాబజార్ చిత్రానికి మాస్టారు స్వరపరచి పాడిన 'సుందరి నీవంటి దివ్య స్వరూపము' పాటలో  శంకరాభరణ జన్య బేహాగ్ వరసలు, ఈనాడు బేహాగ్ లో ప్రధానమైన ప్రతిమధ్యమ స్వరం లేకుండానే వినిపిస్తాయి. ఆ వినోద సందర్భానికి, (అంటే లక్ష్మణ కుమారుడు శశిరేఖను ప్రథమంగా చూసి ఆశ్చర్యపోయి ఆడుతూ పాడినది) మాస్టారు చేసిన రాగ ప్రయోగం సరస హాస్యమొలొలుకుతూ శాశ్వతత్వాన్ని పొందింది. అంతేకాక, ఆ మహాగాయకుని భగవద్గీతా గానంలోని శ్లోకం (7-7) 'మత్తః  పరతరన్నాన్యత్  కించిదస్తి ధనంజయ' కొందరు అనుకొన్నట్లుగా శంకరాభరణంకాదు. అది బేహాగ్ రాగమే. మత్తః పరతరన్నాన్యత్ (గాపాసస నిసానీద) కించిదస్తి ధనంజయ (సాసనీద పమ1పదమ2గ) అన్నప్పుడు ప్రతిమధ్యమ ప్రయోగం వినిపిస్తుంది. అదియునుగాక గాపాసస (మత్తః పర) అను ప్రారంభిక స్వరాలు బేహాగ్ సూచనలేగాని శంకరాభరణ చిహ్నాలు కావు. 

          అలాగే పాత్రధారిగా, గాత్రధారిగా శ్రీ మంగళంపల్లి బాలమురళీకృష్ణ గారు, సాలూరివారు స్వరసారథులుకాగా, భక్తప్రహ్లాద చిత్రంలో గానంచేసిన 'వరమొసగే వనమాలి' బేహాగ్ రాగానికే వన్నెతెచ్చిన బంగారం. ఆయనే పాడిన అన్నమయ్య కీర్తన 'నారాయణతే నమోనమో' బహుశ్రుతమే.

హిందుస్తానీ పద్ధతి

శంకరాభరణ మేళమూలమైన బేహాగ్ రాగమూర్ఛన:  సగ3మ1పని3ద2ని3 – సని3ద2పమ1గ3రి2, హిందూస్థాని పద్ధతిలోని ప్రతిమధ్యమ ప్రాముఖ్యత ఉన్న బిలావల్ థాట్ బిహాగ్ రాగ మూర్ఛన ఇది : ని3సగ3మ1పని3 – సని3(ద2)పమ2గ3రి2, గాంధార నిషాదాలు వాది-సంవాది స్వరాలుగా, బిహాగ్ రాత్రి రాగంగా ప్రసిద్ధం. శాస్త్రీయ పద్ధతిలో కీర్తనలకన్నా పదాల, వర్ణ, జావళి, తిల్లానాల రసపోషణకు బేహాగ్ రాగం పెట్టిందిపేరు.

           జి.ఎన్.బాలసుబ్రమణ్యం, అమృతవర్షిణి మరియు బేహాగ్ మిశ్రమంతో, అమృతబేహాగ్ అనే కొత్త రాగాన్ని సృష్టించి, 'కమల చరణే'  అన్న సుశ్రావ్యమైన కృతిని ప్రసిద్ధపరచారు. కాపీ, బేహాగ్, నళినకాంతి రాగాల్లో తరచుగా వచ్చే - సుదీర్ఘమైన 'కరవై'లను గమనించి ద్వారం వెంకటస్వామి నాయుడు గారు ఇవి తమకు ప్రియమైన రాగములనేవారట.

          సినిమా సంగీతంలో చాలా అరుదుగా ప్రయోగింపబడిన రాగమైనప్పటికీ, ఘంటసాలగారు బేహాగ్ రాగాన్ని ఎన్నివిధాలుగా ఆలపించారో, ఎన్నివిధాలైన రసానుభూతిని ఈ రాగంలో పండించారో రసజ్ఞులు చవిచూడటానికి ఇక్కడ  ప్రత్యేకముగ సంకలించిన “బేహాగ్ రాగం” ధ్వని ఖండికను  సమకూర్చాము. ఇందులో, ‘యమునాతీరమున’, ‘మత్తఃపరతరంనాన్యత్’ (శ్లోకం), ‘యావకవియ శృంగారకల్పనెయో’ (చంద్రహాస చిత్రంకోసం మాస్టారు కన్నడంలో పాడిన పాట – తెలుగులో ‘ఇలకుదిగిన అందాల తారవో’), కన్నుల బెళుకే కలువలురా (విమల) మరియు ‘నీల గగన ఘనశ్యామ’ దృష్టాంతాలుగా పొందుపరచాము.  ఆ భావభగీరథుని బేహాగ్ రాగధారను  ఉమ్మడిగా వింటే ఈ రాగాన్ని మాస్టారు వివిధరీతుల ప్రయోగించి జానపద, శృంగార, భక్తి గీతాలను, గంభీర శ్లోకాలను, వివిధ సన్నివేశాలకు రక్తి కట్టించే విధంగా ఎంత భావగర్భితంగా పాడారో తెలుస్తుంది.  అందుకే “కరుణశ్రీ” జంధ్యాల పాపయ్య శాస్త్రి గారు మాస్టారి గురించి ఇలా అన్నారు:   

“అతడు ప్రసన్న మధుర భావార్ద్రమూర్తి

సరస సంగీత సామ్రాజ్య చక్రవర్తి

లలిత గాంధర్వ దేవత కొలువుదీరు

కలికి ముత్యాలశాల మా “ఘంటసాల” 

ఆడియో సంకలనం: శ్రీ ఎం.ఆర్.చంద్రమౌళి

                   ప.       నీలగగన ఘనశ్యామా....

                             ఘనశ్యామా...దేవా

                             నీలగగన ఘనశ్యామా                       | నీలగగన |

                   చ.       హాని కలిగితే అవతారాలను                 | హాని |

                             పూని బ్రోచునది నీవే కావా

                             నీలగగన ఘనశ్యామా                       | నీలగగన |

                   చ.       చదువులు హరించి అసురుండేగిన

                             జలచరమైతివి ఆగమరూప                 | చదువులు |

                             వేదనిధులనే విధాత కొసగిన

                             ఆదిదేవుడవు నీవే కావా

                             నీలగగన ఘనశ్యామా                       | నీలగగన |

                   చ.       కడలి మధించగ కదిలే నగమును

                             వెడలి కూర్మమై వీపున మోసి

                             అతివ రూపమున అమృతముగాచిన

                             ఆదిదేవుడవు నీవే కావా

                             నీలగగన ఘనశ్యామా                       | నీలగగన |

                   చ.       సుజనుల కోసము ఎపుడే వేషము

                             ధరియించెదవో తెలియగనేరము            | సుజనుల |

                             పెండ్లికొడుకువై వెడలినాడవు

                             ఎందులకొఱకో హే! జగదీశా!

                             నీలగగన ఘనశ్యామా                       | నీలగగన |



Thanks to Wikipedia for the information and Sri Chandra Mowly garu for the audio/video clip as well as RaagaShaala information. This blog is maintained for entertainment purpose only